Pasando por Fonfria (Concello da Fonsagrada - Lugo) recordamos a Herminio Villaverde

Herminio Villaverde, Herminio da Fonfría era nacido en este pueblo del Concello da Fonsagrada, célebre músico de arpa de boca o birimbao, que tocaba con maestría por toda la comarca. Sus virtudes musicales fueron conocidas y aprendidas por otros músicos, como Bieito Romero de Luar na Lubre. En su honor el asturiano Xuan Nel Expósito Prado compuso el tema que lleva precisamente su nombre Herminio da Fonfría, incluido en el disco del grupo Boides, Asturies Camín de Compostela, editado por aquellos años de recuperación de los caminos jacobeos (1993) y reeditado posteriormente, del cual hablaramos en nuestro posteo anterior.

Según la Asociación Ibérica de la Trompa o Arpa de Boca : "Trompa, birimbau, arpa de boca o guimbarda son algunos de los muchos nombres que recibe este instrumento musical que contiene una importante carga significativa en al cultura popular europea.

 

Felipe Pedrell en su Diccionario técnico de la música publicado en el año 1894 recoge la voz trompa gallega, que ya utilizaban músicos y artesanos gallegos y asturianos además del propio Cervantes en el siglo XVI.

Este instrumento conocido en todo el mundo se mantuvo vivo en el Ayuntamiento de A Fonsagrada gracias a intérpretes como Emilio Pérez (Emilio do Pando), César Fernández y el desaparecido Herminio Villaverde (O Cazote de Fonfría) además del también desaparecido constructor Otilio Álvarez. Se conoce también su existencia en Asturias y en otros lugares de Galicia.

Está compuesto por un marco de metal y una lengüeta o "palleta" normalmente del mismo material, esta última se sujeta al marco por medio de una cuña.

Actualmente es un instrumento en vías de recuperación debido a que no hace muchos años estuvo en serio peligro de desaparecer."

Para asociarse o cualquier otra información en los teléfonos 627 401 171 ; 622 029 852 o en el correo electrónico asoc.ibericadatrompa@gmail.com

Reproducimos aquí parte de un trabajo de investigación realizado por la Fundación Joaquín Díaz : "Los 400 Refranes Recogidos en la Aldea de Fonfría (Lugo)"

Año: 1996
Revista: Núm.187.
Tomo: 16b.
Páginas en la revista: p.30-36
Tema: Expresiones
Institución: Fundación Joaquín Díaz
Notas de la reproducción: Reproducción digital. Ureña (Valladolid) : Fundación Centro Etnográfico Joaquín Díaz. bvmc95
Publicado en Revista Folklore Núm.187. 16b.

En el cual se incluye como recopilación de campo estos refranes en las voces de Herminio y su mujer, Carmen Témez, el hijo, tres vecinos y el que aparecía con su morral de vivencias.

"Cuando el soporte era película, ellos iniciaban a hablar en castellano para ir pasando, en una transición dulce, al gallego, donde ya se expresaban con total fluidez. Las filmaciones mantenían un sentido lineal del tiempo, sin florituras de planos, contraplanos ni efectos de tres al cuarto en los que un botón lo hace todo. Un simple travelling dominaba en semicírculo la mesa donde se fraguaba el documento y otra cámara fija cubría generalidades. Como resultado, las lindes de ambas lenguas se fundían de manera natural, bella, tal y como pasa en los caminos cuando uno habla con gente a cada trecho y van cambiando los acentos. A pesar de hacer años de esto, aún escucho celebrar este sistema al profesor Juan Pedro Garrido Roig, lo que me satisface.

En cuanto al idioma, Herminio pensaba que el gallego no lo sabía nadie. Según sus palabras: «lo que se habla es lo que luego recogen los académicos, pero no hay en toda Galicia una zona que sirva de, patrón; los rurales disfrutaron del idioma siglos, por su marginación y por no saber castellano; ahora, por no saber gallego; ya dice el refrán: somos galegos e non nos entendemos. A algunos, hasta vergonza lles da falar a fala que falan seus pais. Cuando le preguntaron a uno por qué no hablaba en gallego dijo que en galego non s'escreben os recibos das contribucións».

De la cosecha pasé copia a mi amigo Benedicto -cantautor al que tuve el honor de hacerle un capítulo de la vieja serie «Yo canto»- para que le diera una corrección, que bien está aquello de «falar ben non custa un carallo», convencidos ambos del dicho de Juan de Valdés: «Lo mejor que los refranes tienen es ser nacidos en el vulgo».

Al hablar con Herminio entendí la admiración que despertó en Julio Caro Baroja la señora Margarita Bowie, de Alosno (Huelva), madre de Manuel Lisardo, de la que decía que era un laboratorio etnográfico, ya que, quitando todo un compendio de Cruces de Mayo, Sanjuanes y un repaso exhaustivo a las fiestas del año, le llegó a dictar en una tarde 131 recetas de medicina popular.

Así que ahí van los refranes, que, aunque recogidos en Fonfría, según Herminio «son comunes al sentir del hombre, sea de donde sea, que de refrán y afán pocos se librarán»."

1. Falar ben non custa un carallo.

2. Donde letras falan barbas calan.

3. Predicar en deserto sermón perdido.

4. Somos galegos e non nos entendemos.

5. Non todos os martes son días de entroido.

6. Aguardente e viño pon o vello mociño.

7. Bota-las contas sen a taberneira.

8. O viño frío e as mulleres quentes.

9. O tolo e o borracho di o que ten no papo.

10. A mellor seña dauga e non ter cartos pra viño.

11. Convidoume tío Romeu e o viño pagueino eu.

12. Primo eiqui, primo acolá, bótame un vaso máis que meu primo pagará.

13. O taberneiro ó ver que perdía tamén bebía.

14. O que convida ó taberneiro ou tá malo ou lle sobra ó diñeiro.

15. Bebida fría e comida quente nunca fixeron bon ventre.

16. Cando o taberneiro vende a bota ou sabe a pez ou tá rota.

17. O que da pan da enseño.

18. O que anda tarde non oe misa nin come carne.

19. Come ben e non mires a costa de quen.

20. Díxolle o pote ó caldeiro: tente pra aló que me luxas.

21. Pan de coxo, pan de demo e can rabilo para fodelo.

22. De cerdo azucarado e de tarde amamantado, líbrenos Dios.

23. Aixada pequena e merenda grande.

24. Aquel que lle fixeron comer as papas á forza, que dixo: «Comerei, comerenas, pro masticar, no as mastico».

25. Ti cala e come o que che den.

26. «Aleluia», dixo o cura por comer a carne crúa, a criada dixo «amén» por comela ela tamén.

27. Sardiña que leva o gato, tarde o nunca volve o prato.

28. O que non ten pan xa cenou.

29. A compra dos touciños cantan pais e cantan fillos, á hora de pagar todos somos a chorar.

30. Os que en pelos reparan nunca boa carne comen.

31. Non tanto asada que se queima.

32. Sempre o porco máis ruín come a mellor bellota e inda gorda.

33. O que cristos come cristos caga.

34. Papas pra un home de oficio, pa o demo que as fixo.

35. Isto é como un bon proveito en aiunas.

36. Vale máis pan duro que pedras blandas.

37. Pan con pan comida de bobos.

38. Según queiras comer tes que entrillar.

39. Así comas entrilla.

40. O que come a sobra doutro come moito e luce pouco.

41. O que come po la man doutro come moito e engorda
pouco.

42. En caldo feito non hai aforro.

43. Se non enfermas non comes galiña.

44. Vale máis a salsa có peixe.

45. O que non come por haber comido non ten mal de peligro.

46. Tanto da o verán como come o inverno.

47. Carne de calceta que a coma quen a meta.

48. Comer e rascar todo é empezar.

49. As cousas craras e o chiculate espeso.

50. Andar de montería e morrer de fame é perde-lo día.

51. O que ten pan no lle falta can.

52. E moi grande o pote e pouca a manteiga pra que saian boas as papas.

53. Máis sabe o demo por vello que por demo.

54. A onde non chega a vella chega a pedra.

55. A vella escarmentada pasa o río arregazada.

56. Non cansa a vella co que pra casa leva.

57. Estima tanto a vella a súa vez como a nova as tres.

58. Quen de novo baila ben de vello inda o fai ben.

59. Non hai peor cousa que unha filla de vella criada a man.

60. O que de novo non traballa de vello dorme na palla.

61. En casa vella todo son goteiras.

62. O sol da serra engaña á vella.

63. Cuanto máis vella máis leva (pelella).

64. Romerías as de Louxe: dixo una vella.

65. Unha porta vella pra espetar un cravo nunca faltou.

66. O que trata coas ánimas sempre anda pedindo.

67. Mal largo a morte no cabo.

68. En morrendo non fan falta Sacramentos.

69. Novos morren moitos e vellos non queda un.

70. Nin morre padre nin comémo-los cachos.

71. O que queira ter bon horto, que o prante no mes morto, que o sache cada mes e abone de cada tres.

72. Vale máis perder un minuto na vida que a vida nun minuto.

73. O malo é cando o difunto non da pró enterro.

74. Por San Mateo vendima ti e vendimarei eu.

75. Desde San Miguel do maio a San Miguel das uvas a nebra polas alturas, e desde San Miguel das uvas a San Miguel do maio a nebra polo baixo.

76. As mulleres cando paren acórdanse de San Ramón e pra facelo nin santo nin devoción.

77. Por San Andrés nevaradas tres.

78. Por Santos a neve ós campos.

79. O que queira mel por San Miguel e o que queira abellas por Candelas.

80. Por San Miguel mete o viño no tonel.

81. San Miguel das uvas maduras, que tarde vés e que pouco duras.

82. Polo San Martín o neve no camín.

83. Líbrenos Dios dun pobre cheo de papas.

84. Por Santa Lucía mengua a noite e crece o día.

85. Non hai santo que non faga seu milagro.

86. O santo que non suda o demo que o limpe.

87. Entre Santos e San Andrés labra o teu pan mirandés.

88. Sea o santo que sea ora pro nobis.

89. Non hai santo que non manteña un ladrón.

90. Cando cura vai a peces que farán os feligreses.

91. A nevada por San Juan quita o viño e non da pan.

92. Acórdase un de Santa Bárbara cando trona.

93. Costa abaxo todos os santos axudan.

94. Por San Juan tanto queixo como pan.

95. Padre nuestro sin voluntá tanto da aquí como acolá.

96. Primeiro e Dios que os santos.

97. Morreu Cristo, acabouse a Pasión.

98. O que non se fai o día de Santa Lucía faise outro día.

99. O credo non quita a salve.

100. Fíate en Dios e non corras.

101. Sempre da Dios fame a quen non ten que comer.

102. Por San Juan québralle a primeira raíz ó pan, por San Pedro québralle a do medio, e por Santiago québralle a do rabo.

103. Carallo prás monxas e prás putas un rosario.

104. Bon xaneiro e bon San Juan os teus ollos non o verán.

105. Pola Candelaria mitá de inverno fóra.

106. San Antonio bendito pro a xato hai que agarralo.

107. En San Xuán as nove con día dan.

108. Po la Santa Mariña deixa a sacha e colle afouciña.

109. Puta con puta non gana nada.

110. Pra ser puta e non ganar nada vale máis ser muller honrada.

111. Ama de cura puta segura.

112. Chámalle puta antes de que che chame.

113. Ano de erba ano de merda.

114. Non hai mal que cen anos dure.

115. En xaneiro vai o leiro, e se ves verdegar ponte a chorar, e se ves mourear ponte a cantar.

116. A mediados de xaneiro media tuña e medio palleiro.

117. A verdura de xaneiro non mantén o terneiro.

118. Febreiro frebas da á entrada ou áa saída, xa as demostrará.

119. -E vaite marzo gafo que non me deixas ovella nin cordeiro nin orella o pigureiro.

-Pois cala que con dez días que me faltan e dez que me ha prestar meu hirmao abril de min non tas de rir.

120. Dicen as patacas: Lábresme en marzo, lábresme en abril, hasta maio non me verás salir.

121. Se entre marzo e abril non sale o cuco do cubil, ou morreu ou non quer vir.

122. En marzo un paso.

123. O sol de marzo queima a dama no pazo.

124. Marzo marzán cara de can.

125. Pascuas marzales ano de pestes o enfermedades.

126. Cando en marzo mallea, en maio marcea.

127. En abril espigas mil e en maio todo espigado.

128. Auga de abril enche o carro e o carril.

129. Cando a sapo canta antes do abril, a maio nevarada inda da por vir.

130. A noada de abril mata o cocho no cubil e a de maio anque sea dun ano.

131. En abril canta auga queira vir.

132. A mosca de abril, inda non é de vir.

133. Enjambre de abril pra mí, de maio pra mi hermano, de junio pra ninguno.

134. Hasta o coarenta de maio non quites o saio.

135. Tú has de ganar o que gana a burra no mes de maio.

136. Que chova en maio máis que non chova en todo ano.

137. Enxame de maio vale un cabalo.

138. Agosto pasou quen mallou.

139. O auga de agosto e ó polvo de abril, inda non hei de ir.

140. Por xuilín fouzo e foucín por agosto, dalle co trocho e por septembro verás o que vende.

141. Péxagos en flor e péxagos maduros, días e noites todas son unhos.

142. O que en agosto empreña en maio retorce a orella.

143. A lúa de septembro ou seca as fontes ou leva as pontes.

144. En octubre sembra e cubre

145. En noviembre cume o vende e que non sea tanto o vender que non deixes de comer.

146. Ano bisesto promete e non da.

147. O que non quer unha taza dánselle dúas.

148. Estás na parra e non ves as uvas.

149. O que fai fillos na muller de outro perde os fillos e a feitura.

150. Casamento e fillos as en quente.

151. Pra todo fai falta maña menos para poder que fai falta gana.

152. Ai, pobre do pobre, que quer foder e non pode.

153. O ruin fodedor hasta os pelos lle estorban.

154. Parir sen tempo e como limpar sen vento.

155. O que non ten fortuna párelle a porca no maio e a muller na seitura.

156. Muller encrenque muller pra sempre.

157. Home casado, burro atado.

158. Muller parida, home de parto.

159. A muller que zurra ó home fai ben se pode.

160. O que ten un ha muller boa e a perde non sabe o que gana.

161. O que ten suerte hasta a muller lle empreña doutro.

162. Fagas o que fagas pon as bragas.

163. Casaraste e arrepentiraste.

164. O casado queda pra sempre cazado.

165. O que ten fillos ten merda e o que ten prados ten herba.

166. Unha vez te casarás e mil te arrepentirás.

167. Home casado burro acabado.

168. As palabras de casamento danse ó aire e levan o vento.

169. Cuanto máis prima máis se lle arrima.

170. Está enseñándolle ó pai a facer fillos.

171. O mal de pai co fillo vai.

172. Enséñalle a teu pai a facer fillos.

173. O vello por non poder e o novo por non saber as ocasiós deixan perder.

174. Maruxiña espérame eiquí que se non atopo outra agarrome a ti.

175. Tiran máis dúas tetas que dúas carretas.

176. Trece e martes non te cases nin te embarques.

177. Os fillos da miña filla meus netiños son e os fillos do meu fillo ou serán ou non.

178. O casado casa quer e o solteiro quer muller.

179. O home hasta os sesenta e a muller mentras alenta.

180. Acabouse afariña no fole riñe a muller e o home.

181. Pra moda un corno.

182. O cornudo sempre é o último que se entera.

183. O que ten padriño bautízase.

184. Un pan de punta e unha muller deitada poden unha burrada.

185. Unha muller deitada e un pan de punta non rompen nunca.

186. O que non cré en boa madre ten que crer en mala madrasta.

187. Os que dormen no mesmo colchón vólvense da mesma condición.

188. A madrastra xa o nombre lle basta.

189. O cariño máis verdadeiro entra polo mexadeiro.

190. O que lexos vai casar trampa leva ou vai buscar.

191. Carallo pra monxas que ben o comen crú.

192. O trato foi foder pró sen arrancar os pelos.

193. Enemigo lexos e a novia na palleira.

194. No país dos cegos o torto é rei.

195. Cando cago tres labores fago: cago, mexo e raspo o pelexo.

196. Pra cagar con esmero e non ensuciar o retrete, hai que poñer o ojete enfrente do agujeiro.

197. Desde que está o peido dado non serve apartar o rabo.

198. Ti non diferencias o mel de merda.

199. O que ten o cu de estopa ten medo ó lume.

200. Mexar sen botar un peido e tocar a gaita sen tamborileiro.

201. O que ten cuten medo.

202. Ten máis que dicir o que caga na cama que o que a limpa.

203. A merda cuanto máis se desabola máis cheira.

204. Caga ben, caga lento, pero caga dentro.

205. Non ten que ver o cu coas témporas.

206. Labor feito non ten presa: dixo o que limpou o cuantes de cagar.

207. O que non ten cu non pode cagar.

208. Por ben que te laves meu ollo do cu de quen es non salirás tu.

209. O que limpa o cu cunha pedra limpa o cu e deixa merda.

210. O que queira ver á muller cagar que queime leña de cerixal.

211. O primeiro ano bico con bico, o segundo cu con cu, e o terceiro ¿que trouxeche tu?

212. O peor dos males é pelear con animales.

213. Aporca e a ladra tres meses tarda.

214. O porco non pregunta por ano senón por amo.

215. Deixas as moscas que che coman o cu por non dar ó rabo.

216. O que non ten bois ara antes o despois.

217. O xato que berra xa vai á vaca.

218. Dan a ovella pillar a corda e marchar por ela.

219. Resta de moitos cómena os lobos

220. En boca pechada non entra mosca nin nada.

221. Oíche un galo cantar e non soupeche en que lugar.

222. Cando a galiña pica o galo, malo.

223. Cando o gallo pica á galiña, aínda.

224. Cando a semana está de polos non sirve lava-la camisa.

225. Andes todas: dixo o cordeiro.

226. Se non fora o vilaro non marcha a ovella.

227. Non hai que poñer o carro diante dos bois.

228. Poltro de poltrela e xato de vaca vella.

229. A home pequeno, burro grande.

230. Burro morto cebada ó rabo.

231. Burros nos corrales todos iguales.

232. O máis burro vale pra alcalde.

233. O que ten burra e muller monta cando quer.

234. Moitos burros nun corral todos cantan o mesmo cantar.

235. Hai moitas formas de prende-la burra e deixala solta.

236. A burro falso pouca cebada.

237. Vente becerro por onde eu veño.

238. En abellas non metas o que teñas e non teas sen elas.

239. Se non fora polo rabo empreñaba a vaca.

240. Non todos os que levan lá son carneiros.

241. O que queira peces que molle o cu.

242. Nin caza a beira do río nin viña ó pé do camiño.

243. Bicho pequeno todo veleno.

244. Non é pola ovella é pola pelella.

245. Compro a vaca polo que vale.

246. Polo rabo da cucha vai o gato á ola.

247. De noite todos os gatos son pardos.

248. Bestia de toxo bestia de noxo.

249. Con capa de lobos rouban os máis todos.

250. Cría corvos e sacaranche os ollos.

251. Toda a caza tira ó monte.

252. Díxolle a cerna ó crabo: cuando te vaias as deixa-lo rabo.

253. Cada can que lamba a sú caralla.

254. O can máis ladrador non é o máis mordedor.

255. De tal casta é o can pra non roe-los osos.

256. A vida dun can é tres anos cuzo, tres anos can e tres anos melandrán.

257. De neno rei, de mozo capitán, de vello can.

258. Cada can no seu palleiro vale por dous.

259. Fai o que lle vexas facer ó vicín menos sega-lo pan verde.

260. Prá misa e pró mulín non esperes polo vicín.

261. Sempre a vaca da veciña deu máis leite ca miña.

262. Chora coa boca pechada pra que os veciños non sepan nada.

263. Sobre o mal do veciño e líbrate doutro máis maliño.

264. Non dure máis a mala veciña ca neve marceliña.

265. Tú pensas que o pínfano é gaita pro eche un ferrón que toca.

266. Chámolle tía pra que me día e se non me da a tía Antoña dacolá.

267. Home cargado de ferro cargado de medo.

268. O que pra pobre tá apuntado tanto lle ten traballar como estar deitado.

269. Parentela por fandangada non é parentela nin e nada.

270. Vale máis tarde que nunca.

271. Abellas habería ou non se non fora a cubilón.

272. Sempre a un lle cadróu bailar oa máis fea e pagar a música e a peza máis larga e onde o vexan todos.

273. Cando chove e quenta o Sol anda o demo por Ferrol.

274. Cando está o aire de Carnota, dalle a troita co rabo á miñoca.

275. Entre coser e descoser gástanse as liñas.

276. O que pela calvo a pelín a pelín va pelando.

277. Corre o ouro pró tesouro.

278. A mentira e o señor cuanto máis grande mellor.

279. Trampas non pagan deudas.

280. Arde a casa quentarse os cangos.

281. O que ten pescozo non tá libre de forca.

282. Po las tuas abeas mides a dos máis as cheas.

283. Pola caridá entra a peste.

284. Xente nova e leña verde, todo é fume.

285. Fórada auga todo mundo nada ben.

286. Tódalas as escobas novas varren ben.

287. O que ten ollos a Roma vai.

288. Saca-la cobra da silveira coa man allea.

289. Sempre os cachos tiran ás olas.

290. Contra o vicio de pedir tamén hai virtú de non dar.

291. Canto máis pobre menos limosna.

292. A porta do rozador non poñas o trigo ó sol, e do que non reza nada nin trigo nin cebada.

293. Non hai peor cuña que a do mesmo pao.

294. Por moito madrugar non amanece máis cedo.

295. Cambiarás de muiñeiro pero de ladrón non.

296. Labra tarde e non a veces.

297. Hai máis na ola que cebola.

298. Día de moito víspora de nada.

299. Sempre o forno lle chamou ó mulín queimado sendo el o máis abrasado.

300. Cada mestriño ten o seu libriño.

301. Nunca digas deste auga non beberei.

302. Do carro entornado non faltan carrieiras.

303. Por onde se vaia a ola que se vaia a tapadeira.

304. Se o traballo é salú que traballen os enfermos.

305. Carballo en terra todos á leña.

306. Non hai peor sordo que o que non quere oír.

307. O que non se vai en lágrimas vaise en suspiros.

308. Moitas veces vai o xarro á fonte e dunha vez rompe.

309. Toda a manta é pelo.

310. -¿Pra que aforras traballador?
-Pra quen dorme e tá ó sol.

311. Lei feita trampa armada.

312. O que fixo a lei fixo a trampa.

313. Feixe o do eixe.

314. Río revolto ganancia de pescadores.

315. Cada un fala da feira como lle vai nela.

316. Por mala feira a corda baleira.

317. O que non chora non mama.

318. A boa vida fai á moza garrida.

319. A camiño longo pasos pequenos.

320. Vai despacio que chegas antes.

321. A boa esencia ven enfrascos pequenos.

322. Quen moito abarca pouco apreta.

323. Home de moitos oficios burro en tódo los os sitios.

324. Plomo, nivel e cuerda e o demais mándalo á merda.

325. O que ha de levar o demo poñerllo á porta.

326. «Cada un o seu», dicia o que roubaba.

327. O que primeiro nace primeiro pace.

328. O que foi a Castilla perdou a silla e o que foi e volveu non a perdeu.

329. Non todo monte e ourego.

330. Fai máis quen quer que quen pode.

331. Nin ferra nin deixa o banco.

332. Todos somos galegos menos o capitán que é de Muros.

333. De escrupulosos tá o inferno cheo.

334. Luma pouco é pólvora vendela.

335. Ocurríuselle ó que asou a manteiga.

336. Non che mando levantarte pro a roupa téla aí.

337. As cousas de Xan son como as Jan.

338. Lábrame no corpo e de min non teñas dolo.

339. Encargo sen diñeiro queda no primeiro regueiro.

340. Non se foi a Roma nun día nin se fixo Zamora todo.
nunha hora.

341. Contra sete vicios hai sete virtudes.

342. Contra o vicio de pedir hai a virtú de non dar.

343. Non hai vida como a dun solo levándose ben.

344. Deixa aquí e atende alí que como é tolo igualo corta todo.

345. Mans que non dadas que esperadas.

346. Cando eu trato en puchos nacen os nenos sen cabeza.

347. Máis vale un tigo na terra que unha fanega no ceo.

348. O que foi e non é como se non fora.

349. Vale máis o que fai o sol que o que auga deixa.

350. Auga detida mala bebida.

351. O que paga e minte o bolso llo sinte.

352. O que ten rabo de estopa ten medo ó lume.

353. Non creo nas bruxas pro haber hainas.

354. A casa que non mantén un folgazán no é casa.

355. Non digas desta auga non beberei.

356. Dime tolo e dame pan.

357. O que traballa moito non é de boa casa.

358. Acabou o día, acabou a romería.

359. Non ves tres curas encima dun montón de cal.

360. Os raios son pra cando trona.

361. O que pensa e pensa mal cansa e arrecúa.

362. A leña de xesta ten o demo na testa.

363. Máis sabe o demo por vello que por demo.

364. Tras do pobre anda o demo.

365. Custureira sen dedal cose pouco e faio mal.

366. Ano da meixas ano de queixas.

367. Neva menudo cebada ó burro.

368. Unha cousa é poñer ovos e outra é cacarear.

369. Sempre saliu o medo dun canto oscuro.

370. A auga non a alabes non a bebas nin te laves.

371. Da maza prá rebola veña o demo e escolla.

372. En cada terra o seu uso e en cada roca seu fuso.

373. O cousador do convento quita unha goteira e fai un
cento.

374. Home madrugón ou pobre ou ladrón.

375. Cada cousa pró que é.

376. A sustancia ó gusto do enfermo.

377. Desde que chega a sazón polo malo e polo bon.

378. Preguntalle a Mateo, que minte como eu.

379. Na semana de ramos lava os teus panos, que na da pasión ou os lavarás ou non.

380. Non sirvas a quen serviu nin pidas a quen pediu.

381. Amigo guardia un peso falso no bolso.

382. E como Pedro Tonado, nin comelo nin dalo.

383. O tolo que se hazaña perde máis que gaña.

384. O que non traballuca non mercaduca.

385. O que escoita nunca ben de si oe.

386. Xa comín era gaiteiro.

387. A razón queima o torrón.

388. O tolo pola pena é cordo.

389. O que fai un cesto fai un cento dándolle bringas e tempo.

390. Ten Xan que máis che darán.

391. A ocasión fai ó home ladrón.

392. E como o que ten tos e rasca os collóns.

393. Cerca do mal está o remedio.

394. Os nabos e o señor canto máis raros mellor.

395. Agora queren facer dun demo dous e do máis pequeno tres.

396. Pra cestear fan falta latas e casqueiros.

397. Moito me tirou da lingua, pero non pudo saber o que eu tiña no papo.

398. O que cedo adenta, cedo aparenta.

399. Se a Candeloria chora, mitá do inverno vai fora; Se rí, está por vir.

400. Que ría, que chore, ou que deixe de chorar, mitá do inverno está por pasar.

La primera vez que visité la aldea fue en 1976. La Última, en 1987. Cuando Herminio y Carmen gastaban el tiempo en la labranza y en el ganado, él aún añadía a este todo la música de su birimbao -trompa, arpa de boca-, cuyo ¡ding dang! fue durante décadas el latido del paisaje.

____________
NOTA

(1) Aún existen pueblos, Centro de Cultura Tradicional. Sala manca, 1994.